سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

مقام معظم رهبری:

یکی از کارهای مهمّ لازم...مسئلۀ آبخیزداری است. اگر چنانچه آبخیزداری را دستگاه‌های مربوط جدّی بگیرند و اهمّیّت بدهند - چه آنچه مربوط به وزارت کشاورزی است، چه آنچه مربوط به وزارت نیرو است - هم جلوِ سیلاب‌های بی‌مورد گرفته می­‌شود، هم جلوِ ریزگردها گرفته می‌شود و هم بقیّۀ فواید گیاهان و درخت بر آن مترتّب می­‌شود. در این آبخیزداری هم اگر بتوانند درختان میوه‌دار را در مراکز آبخیزداری غرس کنند، شاید منافعش بیشتر باشد؛ البتّه تشخیص این [امر] با متخصّصین است که آنها بایستی نظر بدهند. «بیانات پس از کاشت نهال در هفتۀ منابع طبیعی 15 اسفند 96»

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمان در اثر عدم استفاده از روش های بهره برداری صحیح از منابع آب ، خاک و طبیعت ، جنگلها و مراتع سر سبز، به بیابانهای بی آب و علف بدل می شوند. مدیریت های نادرست برداشت آب از سفره های زیر زمینی برای مصارف صنعتی ،کشاورزی و خانگی و همچنین بوته کنی ، قطع درختان و چرای مفرط نهایتا" شرایط را برای فرسایش و تخریب بیشتر زمین فراهم می نماید.

جنگلها و پوشش گیاهی مانند اسفنج عمل می کنند و باعث می شوند آب باران در خاک نفوذ کند و در سفره‌های زیرزمینی ذخیره شود.با کاهش منابع آب و ازبین رفتن پوشش گیاهی فرسایش خاک هر سال شدیدتر شده و با هر بارندگی ، خاک با ارزش از دسترس خارج می شود.

با از بین رفتن پوشش گیاهی در سطح مراتع در مواقع بارندگی ، آب بدون اینکه در خاک نفوذ کند به سرعت روی سطح زمین جاری شده و جویبارهای کوچک دست به دست یکدیگر می دهند و سیلابهای بزرگی به راه می افتد که در مسیر خود مناطق مسکونی و زیر ساخت هارارتخریب  و خسارات جبران ناپذیر جانی و مالی به جا میگذارد.

با انجام عملیات آبخیزداری و احیاء پوشش گیاهی شرایط مجددا" جهت بهره برداری با مدیریت صحیح فراهم می گردد. باید دانست که در این مرحله نیز چنانچه بدون توجه به نکات فنی بهره برداری صورت گیرد ، امکان تخریب و بیابانزائی وجود دارد و سرمایه و بودجه صرف شده به هدر خواهد رفت.

اهداف  توسعه عملیات آبخیزداری:

* تامین منابع آب شیرین برای مردم شهرها و روستاها

* تنظیم جریان منابع آبی

* حفظ کیفیت آب

* حفاظت از منابع طبیعی(آب، خاک و پوشش گیاهی) جهت تامین معیشت مردم محلی

* تامین انرژی(به عنوان مثال انرژی حاصل از آب)

آبخیزداری(Watershed Management):

آبخیزداری به مجموعه فعالیت‌ها و اقداماتی اطلاق می‌شود که برای حفظ و بهره‌برداری بهینه از منابع آب در یک منطقه خاص، به ویژه حوضه آبخیز، انجام می‌شود. هدف اصلی آبخیزداری، حفظ تعادل آب شیرین و کنترل جریان آب در حوضه آبخیز است. این فعالیت‌ها ممکن است شامل ایجاد باغ‌های آبخیز، جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ و احیای جنگل‌ها و مراتع، ساخت سدها و تسهیلات دیگر برای جمع‌آوری و مدیریت آب باشد.

آبخوانداری(Aquifer Management):

آبخوانداری به مدیریت و بهره‌برداری از آبخوان‌ها یا لایه‌های زیرزمینی آب راهبردی اطلاق می‌کند. آبخوان‌ها، لایه‌های زیرزمینی که آب در آن‌ها جمع‌آوری و ذخیره می‌شود، هستند. هدف آبخوانداری، حفظ و بهره‌برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی است. این فعالیت‌ها ممکن است شامل مطالعه و پایش سطح و کیفیت آبخوان، تعیین و بهینه‌سازی نرخ استخراج آب، کنترل نفوذ آب آشامیدنی و مدیریت بهینه تقاضای آب باشد.هر دو آبخیزداری و آبخوانداری در حفظ منابع آب و تأمین آب شرب، کشاورزی، صنعت و محیط زیست بسیار مهم هستند. این فعالیت‌ها به منظور بهره‌برداری پایدار و حفظ تعادل آب و محیط زیست در مناطق مختلف صورت می‌گیرند.

حوضه آبخیز

 عرصه‌ای است که رواناب ناشی از بارش بر روی آن توسط آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا هدایت می‌گردد. حوضه یک رودخانه به طور معمول یک سیستم پیچیده از حوضه های آبخیز کوچک و بزرگ، از سرچشمه(منبع) آب تا دهانه و مصب رود (جایی که رود به دریاچه می ریزد) را شامل می شود. از آنجایی که خاک ها و پوشش گیاهی به طور پیوسته با چرخه منابع آبی مرتبط هستند، این حوضه های آبخیز مهمترین واحد برنامه ریزی برای مدیریت یکپارچه منابع آب و زمین(خاک) محسوب می شوند.

با انجام عملیات آبخیزداری میزان آب چشمه ‌ها، قنوات و چاه ها افزایش می یابد ،شوری آب  های زیرزمینی کاهش یفته  و در کنترل فرسایش خاک تأثیر بسزایی دارد. با انجام عملیات آبخیزداری می ‌توان از ورود سالیانه 250 میلیون مترمکعب رسوب به مخازن سدها جلوگیری کرد و سالانه بیش از 100 میلیارد متر مکعب از نزولات جوی را کنترل و حفظ کرد و از هدر رفت و تبخیر بی‌ رویه آب جلوگیری نمود.

در بخش آبخیزداری آنچه دارای اهمیت است مدیریت نزولات جوی است در حال حاضر بیش از هفتاد درصد از آب باران در ایران تبخیر میشود و حدود ده درصد هم به شکل سیلاب، به دریا وارد می شود پس بخش عظیمی از سرمایه آبی کشور به هدر می رود ولی به کمک آبخیزداری می توان جلوی این میزان هدر رفت آب را گرفت این میزان هدر رفت در حدود سی و سه درصد کاهش می یابد و می توان آن را ذخیره سازی کرد و صرف فعالیت های گوناگون مخصوصا مصارف کشاورزی شود و سبب حرکت تولید و توسعه کشاورزی شد.