سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان، مراتع کشور با توجه به تنوع گسترده اکولوژیکی و رویشگاهی، بخش عمده گونه‌‌های ‌‌‌‌گیاهی، جانوری و سایر میکروارگانسیم‌‌ها را در خود جای داده است. در عین حال، این اکوسیستم‌‌ها، به‌‌‌‌شدت شکننده بوده و در معرض خطر تبدیل به رویشگاه‌‌های تخریب‌‌شده و بیابانی قرار گرفته اند. بخش ‌‌عمده‌‌ای از مراتع در ایران به ویژه استان کرمان، تحت سیطره اقلیم‌‌های بیابانی، ‌‌خشک و نیمه‌‌‌خشک قرار دارد و با تجربه تغییر اقلیم، گرم‌‌ شدن کره‌‌ زمین و از همه بالاتر، ظهور پدیده خشکسالی‌‌ ممتد، در معرض تغییرات اساسی است. کاهش تولید، پائین‌‌ ‌‌آمدن حالت ارتجاعی و ظرفیت بازسازی، انقراض گونه‌‌ها گیاهی و جابجایی مرز جوامع‌ ‌‌‌گیاهی، از جمله این تغییرات هستند. در چنین شرایطی، بهره‌برداری از این اکوسیستم‌‌ها از طریق چرای‌‌ خارج از فصل و بیش از ظرفیت دام، تغییر کاربری، توسعه بهره‌‌برداری از معادن و تاثیرگذاری سایر برنامه‌‌های‌ ‌عمرانی و توسعه‌‌ای، به‌‌دلیل کم توجهی به حفظ منابع طبیعی و محیط زیست، زمینه تخریب و زوال کامل این رویشگاه‌‌ها  را فراهم می نماید و بستر بیابان‌‌زایی و تولید ریزگردها ، به‌‌وجود می‌‌آید.

 حفظ مراتع، نقش بسیار حیاتی در حفظ تنوع زیستی، تأمین غذا و محافظت از محیط زیست را دارد. مراتع علاوه بر تأمین علوفه و چراگاه برای دام‌ها، از نظر اقتصادی نیز بسیار اهمیت دارند. حفظ مراتع به عنوان یکی از عوامل مهم در تأمین غذای دامی، حفظ آب و خاک و کاهش پدیده‌های ناشی از تغییرات اقلیمی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

در حال حاضر از ۸۴.۸میلیون هکتار مراتع کشور، تنها ۷.۲میلیون هکتار دارای پوشش بیش از ۵۰درصد هستند، ۲۱.۴میلیون هکتار پوششی بین ۲۵تا ۵۰درصد(مراتع نیمه متراکم) و ۵۶.۲میلیون هکتار پوششی کمتر از ۵۰درصد(مراتع فقیر) می باشند.

گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در کشور با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستند. یکی از این چالش‌ها، چرای بی‌رویه دام است که موجب آسیب به جنگل‌ها ومراتع و گونه‌های در معرض خطر انقراض می‌شود.

اجرای پروژه مدیریت چرا از راهکارهای حفظ و احیاء مراتع است .زمان ورود و خروج دام، ظرفیت دام و مدت استفاده از مرتع سه موضوع مهم در بحث مدیریت چرا است و اینکه چه تعداد  واحد دامی با توجه به توان  تولید علوفه مراتع وارد مراتع شود و مدت زمان استفاده از این مراتع، از نکات مهم اجرای موفق این پروژه می باشد.

چرای دام ها در مراتع اگر بیش از ظرفیت باشد، مشکلاتی برای منابع طبیعی به همراه دارد و چنانچه در این زمینه کنترل صورت گیرد، می توانیم مراتع را برای استفاده نسل های بعد نیز حفظ کنیم.

از جمله اقدامات سازمان منابع طبیعی کشور به منظور کنترل وضعیت پوشش گیاهی مراتع و بهبود پوشش گیاهی تشکیل کارگروه مدیریت چرا  است، تخصیص بیشتر اعتبارات از طرح احیا و اصلاح مراتع برای پروژه مدیریت چرا، اعمال قُرق برای سال‌های خشکسالی برخورد قضایی با متخلفان بهره‌برداری غیر مجاز، همکاری سایر ادارات و ارگان ها در آگاهی‌بخشی نسبت به ضوابط بهره‌برداری به منظور پیشگیری از افزایش تخلفات و موضوع تامین علوفه از سوی سازمان امور و عشایری برای جلوگیری از کوچ زودهنگام است.

یکی از آثار نامطلوب چرای بیش از ظرفیت مراتع، افزایش بیابان زایی است که این امر به این راحتی ها قابل جبران نیست درحالیکه می توان با آموزش بهره برداران و اطلاع رسانی به دستگاه های ذیربط و اتخاذ راهکارهای اصولی از افزایش سطح  بیابان های استان جلوگیری کرد.

درصورتی که میزان چرای دام در مراتع با ظرفیت مراتع متناسب نباشد، در آینده شاهد بروز مشکلات فراوانی خواهیم بود و باید از هم اکنون به فکر جلوگیری از بروز این مشکلات باشیم.

از ضرورت های لازم برای جلوگیری از مشکلات احتمالی در این خصوص، باید خارج کردن دام های بیش از ظرفیت مراتع از عرصه های مرتعی با جدیت دنبال شود.

مشارکت دادن همه بخش های ذیربط از جمله مرتعداران و عشایر در فعالیت هایی که برای حفظ مراتع و جلوگیری از تخریب آنها صورت می گیرد، از دیگر ضرورت ها در این خصوص است.

بسیاری از مرتعداران و عشایر به دلیل نداشتن اطلاعات کافی یا مشکلات معیشتی، خواسته یا ناخواسته، با چرای بیش از ظرفیت مراتع، زمینه های تخریب مراتع را فراهم می کنند که این امر، ضرورت اطلاع رسانی و فرهنگسازی را افزایش می دهد.

بهره برداران عرصه های منابع طبیعی نقش بسیار تعیین کننده ای در تخریب یا عدم تخریب مراتع دارند و ارائه آموزش های کافی به همراه الزام به  تهیه طرح های مرتعداری واطلاع از روش های بهره برداری اصولی باعث بالابردن توان تولیدی مراتع و بهبود وضعیت معیشت بهره برداران می گردد ، در نتیجه  فعالیت های آنها کمتر از گذشته، موجب تخریب مراتع خواهد شد.

تداوم حفظ کیفیت مراتع و حفاظت از غنای طبیعی آنها کمک می کند تا بتوانیم علاوه بر استفاده از این منابع خدادادی، آنها را برای نسلهای بعد نیز حفظ کنیم و به این ترتیب، مسئولیت خود در برخورد با طبیعت و نسلهای آینده را به نحو مطلوبتری انجام دهیم.