سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

مقام معظم رهبری:

یکی از کارهای مهمّ لازم...مسئلۀ آبخیزداری است. اگر چنانچه آبخیزداری را دستگاه‌های مربوط جدّی بگیرند و اهمّیّت بدهند -چه آنچه مربوط به وزارت کشاورزی است، چه آنچه مربوط به وزارت نیرو است- هم جلوِ سیلاب‌های بی‌مورد گرفته میشود، هم جلوِ ریزگردها گرفته می‌شود و هم بقیّۀ فواید گیاهان و درخت بر آن مترتّب می‌شود. در این آبخیزداری هم اگر بتوانند درختان میوه‌دار را در مراکز آبخیزداری غرس کنند، شاید منافعش بیشتر باشد؛ البتّه تشخیص این امر با متخصّصین است که آنها بایستی نظر بدهند. «بیانات پس از کاشت نهال در هفتۀ منابع طبیعی 15 اسفند 96»

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اداره کل منابع طبیعی و آخیزداری استان کرمان:

به باور بسیاری از کارشناسان، بحران آب یکی از چالش‌های بسیار مهم سال‌های آینده در کره زمین خواهد بود. با توجه به این که کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و میزان بارندگی در آن از متوسط جهانی کمتر می‌با شد؛ مشکل کمبود آب به طور یقین حادتر بوده و ضروری است تا تدابیر لازم جهت پیشگیری از مشکلات فرا روی آینده اندیشیده شود. کشور ما که در سال ۱۳۶۹به ازای هر نفر بیش از ۲۰۰۰متر مکعب در سال، آب تجدید شونده داشت، به دلایل متعددی، به سمتی در حرکت است که در  سال نه چندان دور، بحران کمبود آب و فشارهای ناشی از آن را تجربه می نماید و تنها راه عبور از این بهران مدیریت صحیح مصرف و استفاده حداکثری از نزولات جوی می باشد.

حفظ منابع آب و خاک تنها راه رسیدن به توسعه پایدار درکشور است و یکی از راهکارهای حفاظت هر چه بهتر از این منابع توسعه و افزایش پوشش گیاهی خواهد بود. که این امر مستلزم تغذیه منابع آب زیر زمینی و جلوگیری از پایین رفتن آب سفره های زیر زمینی است.

خاک از مهم‌ترین منابع حیاتی در جهان است چراکه تولید بیش از ۹۷درصد غذای جهان وابسته به خاک است. بهره وری کشاورزی در هر کشوری ارتباط تنگاتنگی با کیفیت و عمق خاک زراعی در آن کشور دارد و هر کشوری که دارای منابع خاک غنی‌تر، حاصلخیزتر و فراوان‌تری باشد که بتواند از آن به بهترین وجه بهره وری کند بی شک ثبات، امنیت و رفاه خود را تضمین کرده است.

اگرچه از نظر علمی خاک را جز منابع تجدید پذیر دسته بندی کرده اند اما به دلیل روند سخت و کند تشکیل خاک، در عمل جز منابع غیرقابل تجدید است. از این رو حفظ این منبع حیاتی اهمیت بسزایی دارد علیرغم اهمیت اساسی خاک برای ادامه بقا انسان، معضل فرسایش بادی و آبی آن را تهدید می‌کند، فرسایش خاک در جهان و به ویژه ایران بحرانی جدی است که به صورت خاموش رو به افزایش است.

فرسایش خاک موجب کاهش حاصلخیزی و هدر رفت خاک می‌شود همچنین معضلاتی مانند پُر شدن مخازن سدها،  پرشدن آبراهه‌ها، رودخانه‌ها از رسوب ، کاهش کیفیت آب و آلودگی آب‌های مناطق پایین دست را به بار می‌آورد، گفته می‌شود سالانه حدود ۳۰درصد از ظرفیت ذخیره سازی آب در سدهای بزرگ مخزنی کشور را رسوبات از بین می‌رود و این برای کشوری، چون ایران که با بحران کم آبی دست و پنجه نرم می‌کند، فاجعه‌ای بزرگ است.

حسن وحید سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ضعیف شدن پوشش گیاهی در جنگل ها و مراتع استفاده بیش از اندازه از سرزمین و کاهش توان آن، اُفت شدید سفره‌های آب زیرزمینی و فرونشست را از علل اصلی فرسایش خاک برشمرد و توضیح داد: نرخ فرونشست در دشت‌های کشور به ۱۰تا ۲۰سانتی‌متر رسیده است.

حسن وحید سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در کارگاه ملی هم‌اندیشی- آموزش سیاست‌ها، راهبردها و مدیریت مراتع کشور که در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گلستان برگزار شد با تاکید بر اهمیت خاک گفت: در بخشی از مراتع و زمین‌های کشورمان، بیش از ۴۰الی ۱۰۰تن فرسایش خاک وجود دارد حال آنکه هر یک سانتی‌متر خاک برای ایجاد به صدها سال زمان نیاز دارد و برای این سطح فرسایش در کشور باید چاره‌اندیشی شود.

وحید  با اشاره به اینکه وضعیت نامناسب پوشش مرتعی مراتع کشور گفت بیش از ۴۰میلیون هکتار از مراتع کشور جزو مراتع درجه سه و ضعیف است، و در صورت بی‌توجهی به این مساله، این ۴۰میلیون هکتار به ۳۰میلیون هکتار اراضی بیابانی کشور اضافه می گردد که ۱۵میلیون هکتار از این اراضی بیابانی از کانون‌های ریزگرد هستند.

وی اظهارداشت افزون‌بر خشکسالی و تغییر اقلیم، بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب و خاک، بحران‌های فعلی را ایجاد کرده و براساس آخرین آمار وزارت نیرو، میزان کسری سفره آب‌های زیرزمینی در کشور به ۱۶۰میلیارد مترمکعب رسیده و تنها راهکار برای توقف و یا کنترل این بحران، مدیریت عرصه‌های منابع طبیعی، مراتع و جنگل‌ها و اراضی کشاورزی واجرای پروژه های آبخیزداری و مدیریت سیلاب‌ است.

با انجام عملیات آبخیزداری میزان آب چشمه‌ها، قنوات و چاهها افزایش می یابد و آبخیزداری در کاهش شوری آب های زیرزمینی و کاهش فرسایش خاک تأثیر بسزایی دارد. عملیات آبخیزداری سبب افزایش حاصلخیزی و رطوبت خاک شده و در نتیجه افزایش محصولات کشاورزی را به دنبال خواهد شد.

آبخیزداری می‌تواند نقش بسیار مهمی در کنترل سیلاب داشته باشند. جنگلها و پوشش گیاهی مانند اسفنج عمل میکنند و باعث میشوند آب باران در خاک نفوذ کند و در سفره‌های زیرزمینی ذخیره شود، و از ورود سالیانه 250 میلیون مترمکعب رسوب به مخازن سدها جلوگیری کرد. سازه های  آبخیزداری با کنترل فرسایش و تقویت پوشش گیاهی می‌توانند سالانه بیش از 100 میلیارد متر مکعب از نزولات جوی را کنترل و حفظ کرد و از هدر رفت و تبخیر بی‌ رویه آب جلوگیری نمایند.

اجرای پروژه های آبخیزداری با جنگلکاری و نهالکاری نقش بسیار مؤثری در کنترل سیلاب دارد. جنگلکاری و پوشش انبوه درخت در بالادست حوزه آبخیز باعث می‌شود از شدت برخورد بارش به زمین کاسته شود و آب پس از برخورد با درختان و کاهش شدت آن به‌آرامی در خاک نفوذ یابد و از تشکیل سیلاب و خسارت جانی و مالی جلوگیری کند، بنابراین ما باید از بالادست حوزه آبخیز و قله کوهها و دامنه‌ها تا پایین‌دست حوزه آبخیز مدیریت کنیم و از ایجاد خسارت های سیل جلوگیری نماییم.

علاوه بر همۀ نقش‌های مستقیم و غیرمستقیم، همگان میدانند که چنانچه سیلابها در منشأ توسط عملیات آبخیزداری مهار و مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز در کل کشور به‌عنوان یک زیرساخت اساسی مورد توجه و اهتمام قرار گیرد، مواردی از قبیل لایروبی رودخانهها، پرشدن سدها و مخازن، و تعدّی و تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها، سدسازی‌های هزینه‌بر و مشکل‌ساز و غیره به حداقل ممکن می‌رسد و این در حالی است که پروژه‌های آبخیزداری همگام با طبیعت و با حداقل هزینه، حداکثر دستاورد را دارند.

در سالی که از سوی مقام معظم رهبری به نام جهش تولید بامشارکت مردم نامگذاری گردیده باید حرکتی فرا دستگاهی انجام شود تا بتوانیم با انجام عملیات آبخیزداری و با کمک سطوح آبگیر باران، سیلاب‌ها را در بالادست حوزه آبخیز مهار کنیم. آبخیزداری در بالادست حوزه آبخیز باعث می‌شود علاوه بر اینکه سیل مهار شده و مانع از خسارات سیل می‌شود، بتوان منابع آب را در بالادست ذخیره کرد و برای آبیاری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار داد. مسلما این گونه اقدامات از سیاست‌هایی مثل کشت فرا سرزمینی بهتر و اساسی‌تر خواهد بود.

 مساحت حوزه آبخیز در شمال استان کرمان 10.6 میلیون هکتارمی باشد که در سطح 4 میلیون هکتار آن مطالعات تفصیلی و عمومی انجام شده و تاکنون بیش از 8 هزار سازه از انواع  مختلف سازه های  آبخیزداری در سطح 1.8 میلیون هکتاریعنی 17درصد مساحت کل حوزه احداث شده است.